Informacje

• Kategoria:Digitalizacja archiwaliów
• Opis zadania: zadanie w ramach konkursów NiNA
• Wykonanie: 2014
• Witryna projektu: Witryna

Na archiwum parafii greckokatolickiej w Torkach k/ Przemyśla z lat 1837 – 1945 składają się dokumenty spisane w językach: cerkiewnosłowiańskim, ukraińskim, łacińskim, niemieckim i polskim, pozyskane od mieszkańców wsi w latach 60 – tych XX wieku przez historyka sztuki Barbarę Tondos. Niestety, niektóre kraty zostały trwale uszkodzone przez wycięcie znaczków lub pieczęci. Zbiór przekazany został Komisji Konserwatorskiej Greckokatolickiej Archidiecezji Przemysko – Warszawskiej z/s w Przemyślu.

Z historycznego punktu widzenia, jest on niezwykle interesującym zespołem, ukazującym szerokie spektrum funkcjonowania podprzemyskiej parafii greckokatolickiej na przestrzeni dwóch wieków. Wśród dokumentów znajduje się m.in. Księga Przemyskiego Konsystorza Greko-Katolickiego, spisana w latach 1837-1868. Pierwotnie znajdowała się ona w aktach Greko-Katolickiego Biskupstwa Przemyskiego. Zawiera rozporządzenia, decyzje, zalecenia i informacje kierowane do urzędów parafialnych i dekanalnych, dotyczące teologii, katechizowania, prawa kanonicznego i cywilnego, wyroków sądowych, finansowania, podatków, majątku cerkiewnego i inne. Wyjątkową wartość posiadają także dokumenty dotyczące rozbiórki zabytkowej, drewnianej cerkwi z XVI wieku i budowy na jej miejscu nowej, murowanej – istniejącej do dzisiaj. Ilustrują one spór toczony na początku XX wieku, pomiędzy lokalną wspólnotą parafialną a administracją państwową i Konserwatorem Zabytków we Lwowie, zakończony samowolnym zniszczeniem niezwykle cennej drewnianej świątyni. Jest ona dzisiaj znana z fotografii archiwalnych i obrazu Kazimierza Pochwalskiego „Lirnik przed chatą” (1885, Muzeum Narodowe w Warszawie), gdzie tłem dla sceny rodzajowej (jak zauważył Andrzej Żygadło) jest w istocie nie front chaty, a północna elewacja cerkwi w Torkach. Już w 1916 roku ks. Władysław Kozicki, na kartach książki „W obronie kościołów i cerkwi drewnianych”, wydanej we Lwowie, zwracał uwagę na zjawisko masowego niszczenia sakralnego drewnianego budownictwa i zastępowania go architekturą murowaną – problem nie stracił na aktualności. Dokumenty publikowane tutaj pozwalają na analizę przyczyn, mechanizmu i ówczesnej kwalifikacji prawnej takich wydarzeń. W zespole archiwalnym znajdują się ponadto: Inwentarze Parafii w Torkach z 1837 i 1910 roku, Księga Zgonów 1874 - 1915, Księga Ślubów 1907-1945, Księga Towarzystwa Patronatu Św. Mikołaja 1899 - 1936, dokumentacja budowy plebanii i budynków ekonomicznych w latach 1864 - 1874 oraz wiele innych dokumentów z lat 1843 – 1945.